Από τις αρχές του ’90, οι εφημερίδες πέρασαν δυναμικά στις νέες τεχνολογίες και άρχισαν να σκέπτονται με νέους τρόπους. Δοκίμασαν κάθε εκδοχή και δυνατότητα των νέων εργαλείων και διατηρώντας τη συνείδηση, ότι εργάζονται για την ιστορία του εφήμερου, κατόρθωσαν να περάσουν στη νέα εποχή ώς τα πρώτα μέσα τα οποία αποδέχθηκαν τις νέες συνθήκες στην οπτική επικοινωνία. Το προτέρημα να ζουν στο απόλυτο παρόν, μπορεί να φαίνεται πως ξεπεράστηκε από την τηλεοπτική φόρμα του «ακαριαίου» ρεπορτάζ, αλλά θα αποτελούν πάντοτε ντοκουμέντο και ανάλυση για την αφομοίωση της είδησης.
Οι εφημερίδες του 21ου αιώνα μπορεί να έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά στην εμφάνισή τους μ’ αυτές του περασμένου αιώνα, έστω κι αν αυτός είναι μόλις δώδεκα χρόνια πίσω, αλλά μια προσεκτική ματιά με τα φύλλα των αρχών της δεκαετίας του ’90 μάς αποκαλύπτει τεράστιες δομικές αλλαγές.
Ένα πλήθος προβλημάτων, ή καλύτερα καθημερινών τεχνικών δυσκολιών, έχουν ήδη ξεπεραστεί και απομένει το ταλέντο, το κύρος και η ευέλικτη αντίδραση στη διαχείριση των ειδήσεων και των θεμάτων μέσα από ένα σχεδιαστικό περιβάλλον που σκοπεύει στην ευαναγνωσιμότητα με πρωταγωνιστή την ορθολογιστική τυπογραφική σύνθεση.
Η εφημερίδα δεν αρκεί να είναι έγκυρη, χρειάζεται και να φαίνεται. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, η ποιότητα στον τομέα σχεδίασης και παραγωγής ανήλθε σε υψηλά επίπεδα με τη χρήση καλοσχεδιασμένων γραμματοσειρών, άρτιων φωτογραφιών και εξελιγμένων εκτυπώσεων.
Μέσα σε μια κατάσταση τεχνικής ευφορίας, μια νέα εφαρμογή άρχισε να εμφανίζεται και να κατακτά έδαφος σε σχέση με την υπάρχουσα χρήση της φωτογραφίας και του σκίτσου. Έγινε γνωστή με τον όρο «γράφημα», αλλά όλοι όταν αναφέρονται σ’ αυτά τα ονομάζουν πίνακες. Δηλαδή πινάκια, δηλαδή αριθμητήρια.
Πρώτη τάξη του δημοτικού και το πρόβλημα ζητάει να βρούμε πόσα είναι όλα μαζί τρία γουρουνάκια και δύο κότες. Τα δάχτυλα είναι το πρώτο καλκουλέιτορ. Ο άβακας, το αριθμητήριο είναι το όργανο που θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε τα ποσά. Πέντε πράσινες μπίλιες και πέντε κόκκινες μάς κάνουν δέκα.
Στο graphic design πρωτεύοντα ρόλο και σπουδαιότητα κατέχει ο σχεδιασμός εταιρικών σημάτων και ταυτότητας. Η ενασχόληση με τον σχεδιασμό λογότυπων, τοποθετεί τον σχεδιαστή σε προνομιακή θέση, λόγω του βαθμού δυσκολίας που εμπεριέχεται σε κάθε σχεδίαση ενός πρωτότυπου σήματος. Το σήμα πρέπει να λέει τα πάντα, χωρίς λόγια. Τα γραφήματα ανήκουν σ’ αυτήν την κατηγορία. Αποτελούν το βαρύ πυροβολικό της πρώτης ύλης στην οπτικοποίηση των θεμάτων της εφημερίδας. Μέγας αντίπαλος είναι ο χρόνος και οι ταχύρρυθμες διαδικασίες που απαιτούνται για την ολοκλήρωση της προετοιμασίας του καθημερινού φύλλου για την τελική εκτύπωση.
Ο συντάκτης πρέπει να ενημερώσει τον σχεδιαστή, προσφέροντάς του κάθε πληροφορία σχετική με το ζητούμενο και ο σχεδιαστής να συλλάβει τη λεπτομέρεια που θα απογειώσει την ιδέα του. Ο χώρος που θα του δοθεί πρέπει να ανταποκρίνεται απόλυτα στην αξία του αριθμού των λέξεων που θα παραχωρήσουν τη θέση τους στο γράφημα.
Ό,τι προτείνει, πρέπει να αφηγείται μια ιστορία, μικρή ή μεγάλη, με αρχή, μέση και τέλος. Να έχει ένα άρτιο σενάριο και να υπηρετεί με τον καλύτερο τρόπο το ρεπορτάζ ή το θέμα. Αυτό οφείλει να συμβαίνει σε κάθε είδος γραφήματος είτε αυτό περιγράφει τον εκτροχιασμό μιας αμαξοστοιχίας, είτε καταγράφει τα ποσοστά μιας δημοσκόπησης.
Τα στοιχεία που χρησιμοποιεί ο σχεδιαστής είναι τα σχήματα, τα χρώματα και το ταλέντο του να συνθέτει εικόνες και ιστορίες.
Δύσκολη δουλειά κι ακόμα πιο δύσκολη για τους ρυθμούς της εφημερίδας. Ο σχεδιαστής δεν έχει την πολυτέλεια να «σκεφτεί δυο φορές». Συχνά πρέπει να συμπεριφερθεί σαν μουσικός της τζαζ που επιχειρεί μια έξοδο αυτοσχεδιασμού. Τα ενδεχόμενα λάθη του, θα αποτελέσουν τη χρυσή εμπειρία του για να τα ελαχιστοποιήσει τις επόμενες φορές. Να βάλει γκολ, έστω κι αν τον κρατούν από τα πόδια. Να δώσει στον αναγνώστη την ευκαιρία να συλλάβει το θέμα, διαθέτοντας τον ελάχιστο χρόνο που θα απαιτούνταν για μια περιφραστική ανάλυση.
Ο Πάνος Κωνσταντόπουλος και η Ζωή Κατσιγιάννη ανήκουν στους σχεδιαστές που επέλεξαν να ασχοληθούν με τον σχεδιασμό γραφημάτων, γνωρίζοντας εξ αρχής τις δυσκολίες που προκύπτουν από την πίεση του χρόνου. Όμως ως σχεδιαστές στον χώρο των εφημερίδων, είναι μαθημένοι στα δύσκολα.
Τους γνωρίζω μέσα από την πορεία της δουλειάς τους. Δεν αρκεί να τους αναγνωρίζουμε το ταλέντο τους, που σίγουρα διαθέτουν. Το σπάνιο προσόν τους είναι ότι ανήκουν στη γενιά σχεδιαστών που ασχολήθηκαν με τα γραφήματα, χωρίς να έχουν πίσω τους σημεία αναφοράς και δεκάδες βοηθήματα, όπως συμβαίνει με άλλα είδη του graphic design, όχι μόνο στον τόπο μας, αλλά και σε άλλες πιο αναπτυγμένες αγορές.
Τα γραφήματά τους είναι λιτά, άκρως δομημένα, περιεκτικά, καθαρά και δυναμικά, και πιστεύω πως θα αποτελέσουν παραδείγματα της προϊστορίας του είδους στον ελληνικό Τύπο και οι αυριανοί σχεδιαστές θα διδαχθούν μέσα από αυτά, την πειθαρχία, την αποφασιστικότητα και τη δυναμική που διαθέτουν για να εξιστορούν γεγονότα και ειδήσεις.
Δημήτρης Θ. Αρβανίτης
Σχεδιαστής, Μέλος της ΑGI
